Werd voor de eeuwwisseling nog 90& van alle medicijnen geproduceerd in Europa, Amerika en Japan, tegenwoordig zijn China en India de hoofdleveranciers. De productie van de grote bulk aan ongepatenteerde pillen verhuisde in het kielzog van budgetwinkelprullaria naar Azië, omdat farmaceutische bedrijven er geen grote winst meer op konden maken.

Grofweg is het zo, dat China de grondstoffen voor de medicijnen levert (de Active Pharmaceutical Ingredients, afgekort API’s) en India de eindproducten maakt. Vrijwel al onze antibiotica komen bijvoorbeeld uit het Verre Oosten. Delft, met zijn gistfabriek na de Tweede Wereldoorlog de wereldhoofdstad van de antibiotica, is nog een ‘last man standing’. DSM maakt in Delft tenminste nog gespecialiseerde, duurzame antibiotica. In een joint venture met een Chinees bedrijf, dat wel: DSM Sinochem.

Afhankelijkheid

De enorme afhankelijkheid van China en India als het gaat om onze medicijnbevoorrading, begon de afgelopen jaren al te knagen. De medicijntekorten in Nederland namen toe, vorig jaar verdubbelden ze zelfs. Van 769 naar 1492 optredende tekorten, aldus cijfers van de KNMP, de Nederlandse brancheorganisatie van apothekers. Bloeddrukverlagers, crèmes voor huidaandoeningen en medicijnen voor maagklachten waren in het oog springende probleemgevallen.

Onderzoeksprogramma Zembla plaatste vorig jaar bovendien vraagtekens bij de kwaliteit van medicijnen uit het buitenland. Nederlandse patiënten hadden geneesmiddelen voor chemotherapie gekregen waarvan de grondstoffen afkomstig waren uit een Chinese fabriek die door Europese inspecteurs was afgekeurd.

Het helpt ook niet dat Nederland bij fabrikanten de reputatie heeft altijd voor een dubbeltje op de eerste rang te willen zitten. ‘Zodra de productie na een tekort weer op gang komt, staat Nederland achteraan in de rij’, aldus de KNMP.

Tekorten verminderen

Afgelopen oktober, toen Bruno Bruins als minister voor Medische Zorg en Sport nog over straat kon zonder herkend te worden, was hij in India om met zijn Indiase ambtgenoot te praten over een strategie om de medicijntekorten in de toekomst te verminderen. Bruins noemde de grote afhankelijkheid van Chinese grondstoffen bij dat bezoek een internationaal probleem dat alleen door samenwerking kan worden opgelost.

De hoffelijke herfstontmoeting is door de coronacrisis al een vage herinnering geworden. Minister Bruins is inmiddels afgetreden en India verbood de export van 26 medicijnen en medicijngrondstoffen omdat het land ze vanwege de coronadreiging wilde reserveren voor zijn eigen bevolking van 1,3 miljard mensen.

Onder zware druk van de met strafmaatregelen dreigende Amerikaanse president Trump hief India het verbod deze week weer op voor 24 van de 26 producten. Alleen paracetamol en de grondstoffen daarvan houdt India nu nog voor zichzelf. Indiase exporteurs hadden bij hun regering al eerder aangedrongen op een soepelere opstelling, uit vrees voor boetes van verbolgen buitenlandse afnemers, oplopende demurragekosten voor stilstaande zeecontainers en weglopende klanten.

Chloroquine

Het was Trump te doen om India’s chloroquine, het malariamedicijn waarvan voorzichtig wordt gehoopt dat het iets kan uitrichten tegen covid-19, al lijkt medisch personeel in de praktijk nog niet bijzonder enthousiast over de werking. Amerika heeft een grote stem in de medische wereld: bijna de helft van alle medicijnen die wereldwijd geproduceerd worden, wordt ‘geconsumeerd’ in de VS.

Doordat het openbare leven in China na de corona-uitbraak plat kwam te liggen, groeiden in het westen al snel de zorgen over de mogelijke implicaties voor de medicijnbevoorrading. Nederlandse apotheken kunnen nog wel een paar maanden uitzingen, omdat medicijnen altijd al maanden van tevoren worden ingeslagen, maar voor de langere termijn wordt met argusogen naar de ontwikkelingen in China gekeken.

Volgens India valt de schade tot nu toe wel mee. De productie van API’s in China zou door de corona-lockdowns met 10 à 20% zijn gedaald, maar een woordvoerder van de Indiase medicijnindustrie vertelde aan de Britse omroep BBC dat de bevoorrading vanuit China de afgelopen tijd gewoon is doorgegaan, zowel overzee als door de lucht.

Grote zorgen

Toch blijven er grote zorgen over de medische bevoorrading in deze coronacrisis, niet alleen vanwege de chloroquine, mondkapjes en beademingsapparaten, maar ook vanwege de levering van medicijnen voor ‘reguliere’ aandoeningen. Al die ingrediënten voor poedertjes en drankjes, al die capsules en potjes; nu er zoveel transportrestricties en grenscontroles zijn, is het lastig om ze allemaal op tijd op de juiste bestemming bij elkaar te krijgen.

Circa 3,5 miljoen ton aan farmaceutische producten per jaar wordt per schip getransporteerd, ongeveer 0,5 miljoen ton per jaar gaat normaliter met het vliegtuig. Vaak liften medicijnen mee in het ruim van passagiersvluchten, maar uitgerekend die staan nu massaal aan de grond. Bedrijven worden nu gedwongen om tegen hoge tarieven te boeken op vrachtvluchten.

De Europese Commissie riep de Europese landen op om hun regelgeving voor vrachtvluchten tijdelijk te versoepelen om het vervoer van levensreddende lading zo makkelijk mogelijk te maken. Het Erasmus MC deed samen met andere Europese universitaire ziekenhuizen een oproep tot meer Europese coördinatie om de distributie van medicijnen over de verschillende landen eerlijk te laten verlopen.

Als de stofwolken van de coronacrisis in de nabije toekomst wat beginnen op te trekken, zal de farmaceutische supply chain ongetwijfeld fors op de schop gaan. Rosemary Gibson, de Amerikaanse auteur van het boek ‘China Rx: Exposing the risks of America’s dependence on China for medicine’, sprak vorige maand al voor een Amerikaanse senaatscommissie. Volgens haar heeft China moedwillig een economische boobytrap gegraven waar de westerse wereld met open ogen is ingelopen. Dat Trump productie terug wil halen naar de VS, was al langer duidelijk.

India heeft een plan ontvouwd om de komende vijf jaar drie ‘bulk drugs parks’ aan te leggen waar het zelf de 53 meest gebruikte API’s gaat produceren, om zo minder afhankelijk te worden van grondstoffen uit China.

In Nederland werden apothekersorganisatie KNMP en minister Bruins het afgelopen najaar al eens over het plan om bij groothandels en fabrikanten in Nederland een ‘ijzeren voorraad’ aan te leggen waarmee tijdelijke medicijntekorten grotendeels geschiedenis zouden moeten worden. Ook pleitte de KNMP voor het terughalen van productie van geneesmiddelen naar Europa.

Voldoende voorraad

Voor het rampscenario dat China en India getroffen worden door nieuwe massale corona-uitbraken en hun fabrieken langdurig op slot moeten doen, bieden die oplossingen geen soelaas.

Voor het opbouwen van een ‘ijzeren voorraad’ in Nederland is anderhalf tot twee jaar nodig, maar die schatting maakte Bruno Bruins toen hij in ongecompliceerdere omstandigheden nog minister was. De heropbouw van een Europese medicijnenindustrie is al helemaal een zaak van de lange adem.