Het transporteren van Europees afval naar Azië lijkt in veel opzichten een klassieke win-winsituatie. De Aziatische landen zijn de belangrijkste producenten van consumentengoederen en exporteren een groot volume naar Europa. Daardoor bestaat er in China een enorme vraag naar containers. Rederijen willen voldoen aan die vraag, maar het is zonde om containers leeg te verschepen vanuit Europa. Ze zijn daarom altijd op zoek naar lading om naar Azië te sturen. Zelfs als dat een laagwaardig product is als afval, dat tegen een gering tarief vervoerd moet worden. Met het oog op de hoge verwerkingstarieven voor plasticafval en het tekort aan recyclingcapaciteit in veel Europese landen is de rekensom snel gemaakt.

Ongebreidelde export

Dit mechanisme leidde sinds het begin van de jaren negentig tot bijna ongebreidelde export van bijvoorbeeld oud papier en plastic afval naar China. Bijna de helft van al het plastic afval in de wereld vond uiteindelijk zijn weg naar het land. In 2016 importeerde China ongeveer 1,5 miljoen ton afgedankt plastic uit Europa.

In 2018 had het land echter zijn buik vol van al dat plastic. Na een drastische importstop werd de import van plastic afval gedecimeerd tot 50.000 ton in 2018. In 2019 kwam nog maar 14.000 ton Europees plastic afval China binnen.

Toch neemt de hoeveelheid plastic afval die vanuit Europa naar Zuidoost-Azië wordt geëxporteerd niet navenant af. In een rapport beschrijft de internationale opsporingsorganisatie Interpol hoe de stroom van afvalkunststof sinds de importstop in China is verlegd naar andere Aziatische landen als India, Indonesië, Vietnam en vooral Maleisië. In China’s buurlanden is een wildgroei ontstaan aan bedrijven die plastic afval importeren, vooral vanuit Europa. Na verwerking komt dat afval vaak alsnog in China terecht. De grondstoffenhonger van de Chinese industrie is immers niet afgenomen.

Volgens Interpol wordt een steeds groter deel van dat plastic illegaal verscheept om strenge regelgeving en importheffingen te ontduiken. De politieorganisatie constateert dat die illegale afvaltransporten sinds 2018 toenemen.

Grimmig beeld

Criminelen gaan daarbij op een geraffineerde manier te werk. Het rapport schetst een grimmig beeld van criminele netwerken en inmenging bij legitieme bedrijven, die vervolgens worden gebruikt als dekmantel. Malafide exporteurs leveren bij de overdracht aan de rederijen vervalste documenten en frauduleuze afvalregistraties aan. Partijen worden vervolgens via zoveel doorvoerlanden naar Zuidoost-Azië gebracht dat de oorsprong van het afval niet of nauwelijks te achterhalen is. Op de plaats van bestemming wordt ten slotte gesjoemeld met importvergunningen, of het toezicht ter plaatse ontbreekt eenvoudigweg.

Het leidt in Aziatische havens tot chaotische taferelen. Afval hoopt zich daar op, ook doordat de plaatselijke autoriteiten zich geen raad weten met onderschepte partijen. Maleisië, dat begonnen is met een offensief tegen de illegale afvalimport, besloot in mei om bijna 4.000 ton plasticafval retour afzender te sturen. Van de 150 containers gingen er 43 retour naar Frankrijk en 42 naar het Verenigd Koninkrijk. Ook de Verenigde Staten en Canada behoorden tot de landen die hun plasticafval terugkregen van de Maleisiërs.

Dat is moeilijker wanneer het transport zo is ingericht dat het land van herkomst niet kan worden achterhaald. Interpol beschrijft in het rapport hoe de Maleisische overheid door nauwe samenwerking met Nederlandse havenautoriteiten uiteindelijk de herkomst van zeven gedumpte containers in de haven kon achterhalen. Deze waren vanuit België illegaal via Hong Kong naar het land verscheept. Maleisië heeft de containers vervolgens teruggestuurd.

Capaciteit ontbreekt

Doordat het ontbreekt aan capaciteit bij handhavende organisaties, vormen dit soort partijen vermoedelijk slechts het topje van de ijsberg, schrijft Interpol. Mogelijk is het illegaal verschepen van plastic afval ook in Zuid-Amerika en Afrika een groeiend probleem, maar daarover ontbreken nog harde cijfers.

Interpol-bestuurder Calum MacDonald, die zich met de problematiek bezighoudt, noemt de crisis in het verwerken van het plastic afval ‘een van de grootste bedreigingen voor de planeet’. Betere regelgeving en handhaving is hard nodig, zegt MacDonald.

Die handhaving wordt echter ernstig bemoeilijkt door de complexiteit van de gebruikte handelsroutes, Uit het rapport blijkt dat illegaal plastic afval door veertien Europese landen wordt geëxporteerd naar vijftien landen in Azië. In totaal vindt de export plaats via 68 verschillende handelsroutes waar Interpol nu de vinger achter heeft weten te krijgen.

Ook binnen Europa is er een levendig handels- en transportcircuit voor plastic afval. Van de 44 door Interpol onderzochte Europese landen zijn er 35 betrokken bij de handel. Dat kan zijn als importeur of als exporteur. Veel landen, zoals Nederland, voeren het afval zowel in als uit. In totaal gaat het volgens Interpol om 85 intra-Europese handelsroutes, het grootste deel vanuit West-Europa naar Oost-Europese landen.

Afvalbranden

In Europese landen komen afvalbranden steeds vaker voor. Een teken aan de wand dat ook hier criminele inmenging plaatsvindt, zegt Interpol. De organisatie neemt aan dat criminelen in bijvoorbeeld Italië, Polen, Roemenië en ook Nederland deze branden bewust aansteken. Een afvalberg in brand steken is een gemakkelijke manier om van een illegaal gedumpte partijen plastic af te komen. Daders nemen de ernstige milieuschade en luchtvervuiling die dit veroorzaakt voor lief.

De Nederlandse overheid werkt samen met verzekeraars om de branden tegen te gaan. Aan het begin van dit jaar hebben zij hun polissen aangepast, zodat de schade door branden in buiten opgeslagen afval niet langer wordt gedekt. Sindsdien is een duidelijke afname in het aantal afvalbranden zichtbaar, constateert Interpol.

Voor de analyse in het rapport ‘Interpol’s strategical analysis on emerging criminal trends in the global plastic waste market’ werkte de organisatie samen met overheden in veertig landen, waaronder Nederland.