De internationale handel in afval neemt toe en de EU speelt hierin zelf een belangrijke rol. Sinds de Europese verordening voor de overbrenging van afvalstoffen (EVOA) in 2006 van kracht werd, is de uitvoer van afval vanuit de EU naar derde landen aanzienlijk toegenomen. In 2020 bedroeg de export naar niet-EU-landen ongeveer 33 miljoen ton, terwijl 16 miljoen ton werd ingevoerd. Verreweg het grootste deel van de export ging naar Turkije (13,7 miljoen ton), gevolgd door India, Groot-Brittannië, Zwitserland, Noorwegen, Indonesië en Pakistan.

Nederland en België nemen binnen deze afvalketens een bijzondere plek in. Via de havens van Rotterdam en Antwerpen vindt een groot deel van het afval zijn weg naar landen buiten de EU. Ook Duitsland is een grote exporteur. De drie landen ontvangen daarvoor grote hoeveelheden afval van andere EU-lidstaten. Zo ging in 2019 40% van al het door EU-landen geëxporteerde plasticafval via havens in Nederland, België en Duitsland de EU uit.

Onvoldoende eisen

Brussel ziet in de afvalexport een probleem omdat in veel landen onvoldoende eisen worden gesteld aan de verwerking van het afval, waardoor milieu- en gezondheidsproblemen ontstaan. Daarom gaat de Europese Commissie meer toezicht houden op de uitvoervolumes. Er komt een lijst van bestemmingen die afval uit de EU mogen invoeren. Ook moeten exporterende bedrijven, als het aan de Commissie ligt, verplicht audits gaan uitvoeren bij de verwerkingsinstallaties op de plaats van bestemming.

Verder heeft de Commissie plannen gemaakt om het vervoer van afval binnen de EU, jaarlijks gaat het om bijna 70 miljoen ton, te vergemakkelijken. ‘Het verkeer van afval tussen EU-lidstaten wordt door administratieve procedures beperkt, wat de overgang naar een circulaire economie op EU-niveau vertraagt’, schrijft de Commissie. Brussel zet daarom onder meer in op digitalisering en snellere procedures voor transporten naar gecertificeerde verwerkingsinrichtingen.

Criminele inmenging

Tegelijk met de stijgende uitvoer van afval, neemt ook de criminele inmenging in deze ketens toe, zo blijkt uit Europese handhavingsrapportages. Georganiseerde criminele organisaties richten zich steeds meer op de lucratieve afvalcriminaliteit, waarbij zij veelal gebruikmaken van legale bedrijfsstructuren. De Commissie schrijft dat tot 30% van alle afvaltransporten illegaal zou kunnen zijn, wat neerkomt op 9,5 miljard euro per jaar aan inkomsten. Een nieuwe EU-handhavingsgroep moet daar verandering in brengen. Ook komen er aangescherpte sancties en gaat Brussel meer ondersteuning bieden bij onderzoek naar internationale afvalhandel en -transporten.

Met een jaarlijkse uitvoer van 17,4 miljoen ton vormt ijzer- en staalschroot verreweg het belangrijkste exportproduct, gevolgd door papierafval (6,1 miljoen ton), plastic (2,4 miljoen ton), koper, aluminium en nikkel (1,6 miljoen ton) en textielafval (1,4 miljoen ton). De Europese branchevereniging voor de metaalindustrie Eurometaux verwacht dat de voorstellen van de Commissie de handel in schroot zullen vergemakkelijken. Volgens Eurometaux-directeur Guy Thiran lopen transporten van metaalafval binnen de EU door de huidige administratieve rompslomp maanden vertraging op. Hij verwelkomt de plannen van Brussel, ‘maar lidstaten moet die nu wel gaan implementeren in de praktijk’.

‘Gevangen’

Andere organisaties reageren minder positief. Recyclingfederatie Euric hekelt de exportrestricties voor gerecyclede grondstoffen. Die materialen blijven onder de huidige voorstellen ‘gevangen’ in de EU, zo waarschuwt de organisatie. Zonder de wettelijke eis dat deze materialen ook worden toegepast in nieuwe producten, is het volgens Euric waarschijnlijk dat ze alsnog op de vuilstort terechtkomen. Euric-directeur Emmanuel Katrakis wijst erop dat binnen de EU op dit moment slechts 12% van het grondstoffengebruik afkomstig is uit recycling.

Ook de Nederlandse branchevereniging Metaal Recycling Federatie (MRF) voorziet schade door een stop op de export van metaalafval. Volgens de MRF blijkt uit onderzoek door adviesbureau CE Delft dat door metaalrecycling via Nederlandse bedrijven jaarlijks 14,4 miljoen ton aan CO2-uitstoot wordt vermeden, doordat niet op basis van metaalertsen wordt geproduceerd. Deze CO2-reductie wordt ook gerealiseerd als die inzet van schroot buiten de EU plaatsvindt, benadrukt de MRF. ‘De Europese Commissie wil niet alleen de export van afvalstoffen, maar ook die van hoogwaardige recyclingstromen drastisch beperken. Als dit voorstel wordt aangenomen, leidt dit tot een enorme stijging van de CO2-uitstoot. Slecht voor de duurzaamheid en slecht voor de economie’, aldus de organisatie.