Yangtze

De vrachtvolumes op rivieren overal ter wereld zijn niet heel makkelijk met elkaar te vergelijken, onder meer doordat rivieren vaak in elkaar overlopen en het dus de vraag is waar je precies moet beginnen en eindigen met tellen, maar toch proberen we de waterwegen op deze pagina’s op volgorde van logistieke importantie te bespreken, waarbij niet over de uitslag kan worden gecorrespondeerd.

De internationale riviervaartkam­pioen staat in elk geval als een paal boven water. De Yangtze, of zoals de Chinezen hem zelf noemen: de Chang Jiang. Dat betekent letterlijk ‘Lange Rivier’, en daarmee is niets teveel gezegd. De Yangtze doet er vanuit de bergen van Tibet 6300 kilometer over om bij Shanghai uit te monden in de Oost-Chinese Zee, en op ruim 40% van die afstand is scheepvaart mogelijk.

Vooral sinds de 19e eeuw wordt daar volop gebruik van gemaakt. De miljoenensteden Chongqing, Yichang, Wuhan, Nanjing en last but not least Shanghai liggen direct langs de Yangtze en gebruiken de rivier intensief voor het vervoer van mensen en goederen.

De Yangtze heeft pakweg drie keer zoveel bevaarbare kilometers als ‘onze’ Rijn en vervoert daarop een ruim twintig keer grotere hoeveelheid vracht: 3,5 miljard ton (Yangtze) versus 170 miljoen ton (Rijn). Terwijl op de Rijn de zogenoemde Rijnmax-schepen de mammoets van de Europese binnenvaart zijn, met hun capaciteit van 500 teu, werd op de Yangtze twee jaar geleden de ‘Hanhai 5’ in de vaart genomen, een bakbeest met ruimte voor 1140 containers.

Het mag duidelijk zijn: dat in Shanghai ’s werelds grootste havenstad tot wasdom kwam, is niet in de laatste plaats te danken aan de Yangtze. De coronapandemie begon zoals bekend eveneens aan de oever van de Yangtze, in Wuhan, en die crisis was vorig jaar nog niet eens bezworen toen ook de klimaatproblematiek de rivier te grazen nam. Een langdurige hittegolf leidde ertoe dat de Yangtze in 2022 de droogste zomer uit zijn historie beleefde en tot wel vijf meter lager kwam te staan, wat problemen opleverde voor drinkwaterbedrijven, energiecentrales én de scheepvaart. Vooral grotere vrachtschepen konden vanwege het laagwater tijdelijk minder vracht meenemen.

Mississippi

Laagwater: op de Mississippi kunnen ze erover meepraten. Op de Amerikaanse rivier was het vorig jaar ook bingo, en deze herfst opnieuw, uitgerekend in het zo belangrijke oogstseizoen voor maïs en sojabonen. Net als op de Yangtze is een groot gebrek aan regen de oorzaak. Ook op de Mississippi nemen vrachtschepen noodgedwongen nu minder lading mee aan boord, al moest de Amerikaanse kustwacht ook al tientallen vastgelopen schepen uit benarde posities bevrijden.

Vanuit Lake Litasca, een dreumes vergeleken bij de Great Lakes, stroomt de Mississippi een dikke 3700 kilometer zuidwaarts om bij New Orleans uit te monden in de Golf van Mexico. Een half miljard ton vracht per jaar wordt over de Mississippi vervoerd, waarmee de Amerikaanse rivier na de Yangtze de bedrijvigste binnenvaartrivier op aarde is. Ook in de VS kwam het vervoer in een stroomversnelling in de negentiende eeuw, toen slaven het zware werk op het land moesten doen en karakteristiek ogende raderstoomboten het transport van vracht en passagiers verzorgden.

Behalve voor de export van 90% van alle Amerikaanse landbouwproducten is de rivier van oudsher ook belangrijk voor de kolenexport. De laagwaterproblemen op de Mississippi vergroten daarmee deze winter de problemen voor energiecentrales elders in de wereld, al zullen klimaatactivisten dit bijeffect van het laagwaterprobleem allicht toejuichen. Op de Mississippi zelf worden al lang geen kolen meer op het vuur gegooid. Het bedrijf American Patriot heeft plannen voor de bouw van een hybride vaartuig dat het nieuwe grootste containerbinnenvaartschip ter wereld moet worden, met plek voor 1700 teu.

Ohio River

Terwijl de Mississippi in de VS voor het natte noord-zuid-verkeer zorgt, neemt de Ohio River, in een ver verleden beter bekend als de Pellissippi, de oost-west-route voor zijn rekening. De rivier bedient economisch belangrijke steden als Pittsburgh, Cincinnati en Louisville. De Ohio River Valley herbergt bovendien de regio Shale Crescent, die zich steevast als volgt promoot: ‘als we een land waren geweest, waren we de derde aardgasproducent ter wereld na Rusland en de rest van de VS’. Ook voor de Ohio River is droogte de laatste jaren de grootste kopzorg.

Rijn

Al sinds mensenheugenis transporteren wij, Nederlanders, goederen via de rivieren. In de middeleeuwen was het al zo druk op de binnenwateren dat roofridders en andere profiteurs rijk konden worden met het innen van tolgeld. Anno 2023 speelt de Rijn, die qua lengte niet eens in de rivieren top-100 staat, een essentiële rol in het dichtbevolkte, economisch sterke Europa. De chemische industrie in het Ruhrgebied zou stilvallen als de aanvoer van grondstoffen en brandstoffen door de binnenvaart ophield. Spannend dus dat ook op de Rijn laagwater zo’n probleem is.

Het record ‘laagste waterstand ooit bij Lobith’ ging er de laatste jaren, net als in China en de VS als gevolg van regenschaarste, al verschillende keren aan. Verladers hebben eronder te lijden doordat de schepen tijdens laagwater minder vracht mee kunnen nemen. Bovendien krijgen ze ook nog een extra rekening op hun bordje doordat de binnenvaart­ondernemers met ‘laagwatertoeslagen’ financieel het hoofd boven water proberen te houden. Ondanks de problemen blijven beleidsmakers hoop houden op de langverwachte ‘modal shift’ van grotere goederenstromen richting het Europese rivierennetwerk, waar natuurlijk ook namen als de Maas, Waal, Schelde, Elbe, Seine, Main en Moezel een eervolle vermelding verdienen.

St. Lawrence River

De St.Lawrence River, goed voor het vervoer van jaarlijks zo’n 150 miljoen ton aan staal, ijzer, olie, chemicaliën en andere vracht tussen de Canadese havenstad Montreal en de Great Lakes, heeft een wintervakantie waarin de rivier dichtvriest: eind maart begint traditioneel het scheepvaartseizoen. Toch werd ook de scheepvaart op de St. Lawrence gehinderd door droogte in de zomer van 2022, toen de regenwolken blijkbaar wereldwijd vakantie namen. ‘World’s rivers are turning to dust’, zo verzon persbureau Bloomberg vorig jaar de meest bloemrijke nieuwskop.

Mekong

De Mekong, de op elf na langste rivier ter wereld, speelt al duizenden jaren een belangrijke rol in het vervoer in het talrijke aantal landen waar het doorheen stroomt: China, Myanmar, Laos, Thailand, Cambodja en Vietnam. Het waterniveau in de rivier wordt niet alleen bedreigd door de klimaatverandering, maar ook door elf reusachtige dammen die China sinds de jaren negentig heeft aangelegd.

De Chinese dammen moeten zorgen voor groene energie, maar leiden in de buurlanden al jaren tot de kritiek dat ‘de Mekong sterft’. Toch zijn er de laatste jaren diverse projecten waarin gekeken wordt naar verbetering van de navigeerbaarheid en aanleg van nieuwe binnenhavens, zowel in Vietnam en Cambodja als noordelijker in Thailand. Het idee om in Thailand eilandjes in de rivier weg te baggeren zodat er in de toekomst grotere schepen zouden kunnen varen, stuit op verzet van milieuorganisaties.

Parana River & Paraguay River

De meest geslaagde modal shift ter wereld was misschien wel die in Zuid-Amerika, waar Argentinië, Paraguay, Bolivia, Uruguay en Brazilië in 1992 het Santa Cruz de la Sierra Agreement on River Transport ondertekenden om van de Parana River en de Paraguay River een goederenvervoercorridor te maken onder de naam Paraguay-Parana Waterway.

Sindsdien vervijfvoudigde het scheepvaartverkeer op de route. Met name voor de export van agrarische producten is het rivierengebied van levensbelang. Dit jaar legde Argentinië een bom onder de samenwerking door een tolheffing in te voeren. Argentinië stelde dat dit rechtmatig was omdat het tientallen miljoenen had geïnvesteerd in baggerwerkzaamheden, maar de andere vier landen reageerden witheet.

Verschillende incidenten, zoals toen Argentinië vanwege achterstallige tolbetaling afgelopen september een konvooi van tien schepen van het Paraguayaanse bedrijf Mercurio tegenhield dat 30 miljoen liter brandstof voor Shell vervoerde, gooiden olie op het vuur en bewezen volgens de andere landen dat de tol het scheepvaartverkeer hindert en grote economische schade teweeg gaat brengen.  Eind september spraken de landen een soort vredesbestand van zestig dagen af waarin Argentinië geen bedrijven voor de rechter zal slepen om tolbetalingen af te dwingen en waarin de zes landen praten over een duurzame oplossing.

Amazone

De in het Andesgebergte (Peru) ontspringende Amazone verwelkomt behalve binnenvaartschepen ook grote zeeschepen, die tot 1600 kilometer landinwaarts kunnen varen, tot aan de haven van Manaus (Brazilië). Bij het uitmonden in de Atlantische Oceaan is de Amazone ruim 330 kilometer breed, wat in Nederland een gapend zeegat zou betekenen vanaf Schiermonnikoog tot voorbij Zeeuws-Vlaanderen.

Niettemin werd ook in het Amazonegebied onlangs de noodklok geluid vanwege grote droogte die niet alleen de natuur maar ook de scheepvaat bedreigt. Begin deze maand rukten baggerschepen uit voor een grote, wekenlange operatie om de begaanbaarheid van de Amazone te verbeteren.

Donau

De transportvolumes op de Donau, de langste rivier van de EU, daalden vorig jaar met bijna een kwart, vooral door het opdrogen van de goederenstroom vanuit Oekraïne. Sinds in 1992 het Rijn-Main-Donaukanaal werd ingewijd en de Rijn en Donau met elkaar werden verbonden, waren de volumes niet meer zó laag geweest.

Wolga

De Wolga, de Russische rivier die uitmondt in de Kaspische Zee, krijgt door de oorlog van Rusland tegen Oekraïne een belangrijkere logistieke rol. De rivier biedt onder meer een route naar handelspartner Iran, en dat land stak samen met China onlangs dan ook de helpende hand toe om gezamenlijk te gaan baggeren en de rivier te verdiepen. Rusland zelf bestelde al extra grote binnenvaartschepen om het Wolga-verkeer te stimuleren.

Brahmaputra & Ganges

India maakt recent werk van het stimuleren van binnenvaart via de Ganges en de Brahmaputra, twee rivieren die India en Bangladesh verbinden. Dat gaat nog niet altijd van een leien dakje: februari vorig jaar liepen 57 vrachtschepen aan de grond op de Brahmaputra doordat het water plotseling sterk daalde en moesten spoedbaggerwerkzaamheden redding brengen. Met nog meer baggerwerk wordt de bevaarbaarheid verbeterd, er ligt een innovatief schip met minder diepgang op de tekentafel en inmiddels werden ook al met trompetgeschal enkele baanbrekende transporten uitgevoerd. Zo meldde Maersk vorig jaar zomer dat het voor het eerst vijftig containers via de binnenwateren van India naar Bangladesh had gebracht in opdracht van Coca Cola.

Congo River

Wie aan Afrika denkt, denkt misschien niet meteen aan rivieren. Toch bezit het continent met de Nijl, de Congo River en de Niger River drie rivieren uit de internationale rivieren-top 15. De Friends of Europe, een denktank van tientallen Europese politici (met onder andere Jesse Klaver en Jaap de Hoop Scheffer), is betrokken bij een project om ook in Afrika een modal shift naar de binnenvaart te stimuleren.

Thames

De Britten konden hun ogen in de snikhete zomer van vorig jaar nauwelijks geloven toen in Thames Head (graafschap Gloucestershire) de bron van de Thames voor het eerst in de historie volledig droogviel. Je kon eroverheen wandelen. Het betekende niet dat je helemaal kon doorlopen naar Londen, maar alarmerend was de situatie zeker. Anders dan in vroegere eeuwen gebruiken de Britten de Thames niet intensief voor lokaal goederenvervoer, maar juist de laatste jaren kijken ze weer naar de mogelijkheden voor een modal shift. DHL beet drie jaar geleden al het spits af met een Riverboat Thames Service voor pakketvervoer over het water.

Nijl

Het is een van de grote raadsels uit de geschiedenis: hoe konden de oude Egyptenaren duizenden jaren voor Christus al die loeizware stenen op hun plek krijgen bij de bouw van de piramides? Met hulp van de binnenvaart, zo stelden archeologen vorig jaar vast. Uit een analyse van stofdeeltjes die uit diepere aardlagen waren opgegraven, concludeerden ze dat in de tijd van de bouw van de piramides van Gizeh een diepe zijarm van de Nijl precies in de richting van Gizeh liep. Daarna, 2000 jaar vóór Christus, was die zijarm al zo ver opgedroogd dat scheepvaart er niet meer mogelijk was. De Nijl zelf, die de Amazone, de Yangtze en de Mississippi net aftroeft in de strijd om de titel ‘langste rivier ter wereld’, bleef langer een belangrijke logistieke rol vervullen, maar is tegenwoordig geen grote vrachtroute meer.