Waterstof is ‘essen­tieel in de energietransitie voor de binnenvaart’, schreef staatssecretaris ­Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) in haar Kamerbrief over duurzaam transport van eind augustus. De brief hamerde erop dat de binnenvaart haast moet gaan maken met het verminderen van de uitstoot en dat waterstof het alternatief is. In 2050 moet de sector klimaatneutraal zijn en in 2030 moeten de emissies alvast met 55% zijn teruggebracht, in het kader van Fit for 55. Een emissielabel dat de uitstoot in kaart brengt, wordt daarom voor 2030 voor de Nederlandse vloot verplicht, met het label B als een gemiddeld minimum. De sector moet bovendien rekening houden met de invoering van ETS2 in 2027, het Europese emissiehandelssysteem waarmee uitstoot wordt belast.

Heijnen had ook goed nieuws in haar Kamerbrief. Vanuit het Klimaatfonds is 178 miljoen euro beschikbaar om waterstof te introduceren in de transportsector. 75 miljoen daarvan reserveert de staatssecretaris specifiek voor de binnenvaart. Eerder gingen er al miljoenen uit onder meer het Nationaal Groeifonds, het ministerie van IenW en provincies naar de sector om waterstof te implementeren in de vaart.

In 2022 voeren 4.866 binnenvaartschepen onder Nederlandse vlag over de Nederlandse binnenwateren, blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het gemiddelde bouwjaar is 1964, weet het binnenvaartcentrum EICB, hoewel de motoren meestal wel nieuwer zijn dan dat. Eén schip vaart nu op waterstof (de ‘H2 Barge 1’), een tweede is aan het proefvaren (ms ‘Antonie’). Dat moeten er in 2030 honderdvijftig zijn, volgens een ambitie die eerder al werd uitgesproken door minister Mark Harbers van IenW en werd bevestigd in Heijnens Kamerbrief.

Future Proof Shipping

De regeling waarmee de miljoenen uit het Klimaatfonds worden verdeeld, moet in 2025 opengaan voor inschrijving, hoewel al vrij duidelijk is gedefinieerd wat voor projecten Heijnen voor ogen heeft: het geld is bestemd voor het opschalen van de op waterstof aangedreven binnenvaartschepen met de zogeheten modulaire pay-per-use oplossingen.

Het enige waterstofschip dat nu vaart, is de ‘H2 Barge 1’, een schip van rederij Future Proof Shipping (FPS) dat vaart voor verlader Nike. Een tweede schip wordt nu door FPS omgebouwd en moet begin volgend jaar gaan varen. FPS heeft nog twee andere schepen op het oog om te verbouwen om ook deze geschikt te gaan maken voor varen op waterstof – vooral dankzij langdurige contracten met verladers.

Een van de waterstofinitiatieven die wel op subsidie heeft kunnen rekenen, is de ‘ms Antonie’. Het nieuwbouwschip komt binnenkort officieel in de vaart. Begin september is het schip gedoopt, de eerste testvaarten worden nu gedaan. Opvallend is dat bij het project veel partijen betrokken zijn en niet alleen schipper en verlader: Nedstack, Nobian, Lenten Scheepvaart, Concordia Damen, Energy TransStore en binnenvaartcoöperatie NPRC. De aandrijving van het waterstof-elektrische binnenvaartschip geldt als een pilotproject. Dankzij de ‘ms Antonie’ moet de ontwikkeling van de techniek aan boord van schepen in een stroomversnelling komen.

De bouw van de ‘ms Antonie’ heeft zo’n 10 miljoen euro gekost, ongeveer het dubbele van de kosten van een conventioneel binnenvaartschip van 135 meter met 3700 ton laadvermogen. 4 van die 10 miljoen is gesubsidieerd door IenW. Het is het eerste zero-emissie nieuwbouwschip ter wereld dat commercieel wordt geëxploiteerd. De ‘ms Antonie’ gaat zout vervoeren voor chemiebedrijf Nobian, dat tevens zelf de producent is van de groene waterstof waarop het schip vaart. ​

Het bedrijf Zero Emission Services (ZES) kreeg 50 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds voor vergroening van de binnenvaart. Met het geld gaat ZES 75 batterijcontainers, 14 oplaadstations en 45 geëlektrificeerde binnenvaartschepen ontwikkelen. De laad­stations zijn ondertussen besteld bij busfabrikant Ebusco en is het eerste schip in de vaart: de ‘Alphenaar’. Belangrijk om op te merken is dat de ‘Alphenaar’ batterij-elektrisch vaart. De containers kunnen opgeladen worden met elektriciteit, op termijn moeten ook andere energiedragers, zoals waterstof, worden gebruikt in de zogeheten ZESpacks.

Omslagpunt

Dan is er nog het waterstofproject Condor H2. In 2030 zouden er via dit project vijftig binnenvaart- en kustvaartschepen op waterstof moeten varen, hoewel Condor H2 meer gaat om het faciliteren van infrastructuur dan om het bouwen van schepen. Condor H2 rekent erop de eerste schepen te faciliteren in 2025. Het project wordt gedragen door het Havenbedrijf Rotterdam, de Provincie Zuid-Holland en nog ruim veertig partners, die allemaal financieel bijdragen.

Het Maritiem Masterplan van de Nederlandse maritieme sector dat de energietransitie in de sector moet versnellen, krijgt vanuit het Nationaal Groeifonds een bijdrage van 210 miljoen euro. Hiermee moeten voor 2030 ‘demonstratieschepen’ worden gebouwd die varen op waterstof, methanol en lng, waarbij de CO2-uitstoot wordt opgevangen. Het bedrag is niet alleen voor de binnenvaart, maar er wordt ook hier nadrukkelijk ingezet op waterstof als brandstof van de toekomst. Hoeveel waterstofschepen hieruit voortkomen, is nog onduidelijk.

Kortom: initiatieven genoeg, maar de resultaten laten op zich wachten. Of er in 2030 echt honderdvijftig schepen op waterstof varen, staat nog te bezien. Volgens de staatssecretaris gaat de groei vanzelf komen als het onrendabele ­pionierswerk achter de rug is. De miljoenensubsidies moeten nu bijdragen aan ‘het bereiken van het omslagpunt waarmee een zelfstandige business case kan ontstaan, waarna het aantal schepen verder kan groeien zonder subsidie’.