In de enquête noemen de vrachtwagenchauffeurs meerdere oorzaken voor de overtredingen. Bijna de helft (45%) van de chauffeurs onderschrijft de stelling dat ze door een te strakke planning onder druk staan om de rij- en rusttijden te overschrijden. 34% heeft te maken met veeleisende klanten die met tijdblokken werken maar die vervolgens de chauffeurs wel onnodig lang laten wachten. En dan zijn er ook nog de onvoorziene omstandigheden, zoals files (31%).

Verder zegt 8% van de respondenten te werken bij een bedrijf dat sjoemelt met de tachograaf. In de helft van de gevallen wordt de (persoonlijke) bestuurderskaart die in de tachograaf gaat, verwisseld met die van een andere trucker of wordt er doorgereden zonder die kaart. De programmamakers citeren een anonieme chauffeur: ‘Als we aan het maximum aantal rij-uren zitten, kunnen we in een loods een andere pas halen en die in de tacho stoppen en dan nog zo’n zes uur doorrijden. Op papier lijkt het alsof iemand anders in de vrachtwagen heeft gereden.’

Wegcontroles

De helft van de ondervraagde truckers zegt nog nooit te zijn onderworpen aan een wegcontrole door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT), de dienst die de rij- en rusttijdenwet handhaaft. De ILT haalt niet de Europese norm, die stelt dat 3% van de gewerkte dagen van truckers moeten worden gecontroleerd. Om hoeveel procent het in Nederland op dit moment wel gaat, kan de ILT niet zeggen. De inspectie wijst erop dat de Europese Commissie bezig is met het opstellen van een Europese rapportage over 2017-2018. Dat rapport wordt eind 2020 verwacht.

Volgens de ILT is de kwaliteit van de controles belangrijker dan de kwantiteit. De woordvoerder laat desgevraagd weten dat het aantal ILT’ers dat zich bezighoudt met het toezicht op de naleving van wet- en regelgeving in het wegvervoer wisselt. ‘Dat zijn niet alleen inspecteurs langs de weg of in de bedrijven, maar ook analisten en collega’s die zich richten op het digitale toezicht. Het aantal inspecteurs en ILT’ers dat zich bezighoudt met dit onderwerp kan van jaar tot jaar wisselen, afhankelijk van de risico’s en de gekozen aanpak. Daarnaast houdt een deel van de ILT’ers zich bezig met het programma Slim en Veilig Goederenvervoer, dat specifiek gericht is op minder schade aan de infrastructuur door minder overbelading, minder fysieke en economische schade door minder (over)vermoeidheid van chauffeurs, een evenwichtiger wegtransportsector door minder schijnconstructies en minder parkeeroverlast door weekendrust van chauffeurs en verbeterde informatiepositie over de markt van goederenvervoer.’

Minister Cora van Nieuwenhuizen neemt daar geen genoegen mee. De bewindsvrouw beloofde in het televisieprogramma De Monitor de inspecteur-generaal aan te spreken op het niet halen van de Europese norm: ‘Ik ga er van uit dat het volgend jaar op orde is.’

Transport en Logistiek Nederland (TLN) vindt dat het beeld dat de enquête oproept niet past bij een bedrijfstak die veiligheid en gezonde arbeidsomstandigheden belangrijk vindt. ‘Effectieve controle door de Inspectie Leefomgeving en Transport is van belang. Daarnaast ligt er een verantwoordelijkheid bij transportbedrijven, opdrachtgevers en rijders om het werk zodanig in te richten dat volgens de regels gewerkt kan worden. Dan is er ook een gelijk speelveld voor alle transporteurs.’

De enquête geeft een serieus signaal af over het naleven van de rij- en rusttijden, stelt TLN. ‘Dunne marges, te optimistische beloften over levertijden en te strakke planning mogen nooit een reden zijn dat een chauffeur niet aan zijn of haar rust toe komt.’ Om gerichte maatregelen te kunnen nemen, is wel meer duidelijkheid nodig, bijvoorbeeld over de zwaarte van de overtredingen en in welke mate er sprake is van notoire overtreders, aldus de branchevereniging.

Tarieven

De kern van het probleem is volgens CNV-vakbondsman Tjitze van Rijssel de enorme druk op de tarieven in de sector. ‘Het transport is in Nederland gewoon veel te goedkoop. De concurrentie is enorm. Dat zet druk op de planning en uiteindelijk zijn de chauffeurs daar de dupe van. En eigenlijk wij allemaal, want het gaat ook om verkeersveiligheid.’

De CNV pleit onder meer voor meer controles door de ILT, cursussen sociaal plannen voor transportbedrijven en een landelijk geregelde ‘tijdblok-toeslag’ die opdrachtgevers aan transportbedrijven moeten betalen als ze in hun contract tijdblokken willen opnemen.

Volgens Van Rijssel ligt het probleem deels ook bij de vrachtwagenchauffeurs zelf. ‘Ze houden van hun wagen en van hun werk en zijn loyaal aan hun baas. Ze zouden eens wat meer voor zichzelf en voor elkaar op moeten komen. En uit protest allemaal hun wagen eens een dag aan de kant kunnen zetten. Maar dat doen ze niet, want daar zijn ze gewoon veel te aardig voor. En dat weten de werkgevers ook. Zo blijft de cultuur in stand.’

De FNV pleit voor hardere maatregelen. De bond wil dat de overheid transportbedrijven die sjoemelen met de rust- en rijtijden kan sluiten. Nu kan de inspectie daarvoor alleen boetes opleggen, maar volgens de FNV calculeren bedrijven die boetes in als bedrijfsrisico. FNV-bestuurder Willem Dijkhuizen: ‘Bedrijven die de regels overtreden, verdienen daar miljoenen mee. Een boete is op dit moment maximaal tussen de 60.000 en 70.000 euro. Dus het rekensommetje is snel gemaakt. Met het sluiten van bedrijven of in beslag nemen van auto’s dwing je af dat bedrijven zich wel aan de regels houden.’

De coronacrisis heeft de situatie er niet beter op gemaakt, zeggen de vakbonden. In de enquête geven de chauffeurs aan dat er door de coronacrisis op dit moment te weinig voorzieningen zijn. Het gaat dan vooral om het gebrek aan eet- en drinkgelegenheden (83%), toiletten (78%) en douches (68%).

‘Ondanks meerdere oproepen zegt ruim de helft van de chauffeurs dat ze bij opdrachtgevers en klanten niet terecht kunnen voor een toiletbezoek of een kop koffie. Ik vind dat onvoorstelbaar triest’, zegt Van Rijssel. ‘En als ze onderweg zijn, kunnen ze nergens bij een wegrestaurant naar binnen voor een hap eten en een praatje met collega’s.’

Binnen de regels mogen gesloten wegrestaurants wel afhaalmaaltijden aanbieden voor truckers. Eind oktober riep minister Van Nieuwenhuizen de restaurants op om die mogelijkheid dan ook te bieden.