Een werkgever die onlangs met de problematiek van ondermijning te maken kreeg, is Rotterdam Shortsea Terminals (RST). ‘Het risico op ondermijning is bij ons een reëel probleem, zoals in het hele havengebied’, vertelt directeur Arno Storm. ‘Ook wij hebben helaas het afgelopen jaar te maken gehad met een aantal medewerkers dat zich vermoedelijk heeft laten verleiden tot criminele activiteiten.’

Volgens justitie bleek dat RST-medewerkers hoogstwaarschijnlijk waren betrokken bij drugssmokkel, waarna de terminal op de hoogte werd gesteld door de Zeehavenpolitie en de recherche. Storm: ‘Daar schrik je dan wel van als werkgever. We hebben vervolgens samengewerkt met de instanties om bepaalde gegevens aan te leveren, als onderdeel van het onderzoek. Uiteraard hebben we aangifte gedaan van niet-ambtelijke corruptie.’

Arbeidsrecht

Zodra zo’n melding binnenkomt bij een werkgever, is het vertrouwen met de betreffende medewerkers direct geschonden. Maar wat kun je daar dan mee? ‘Dat is nog niet zo makkelijk’, heeft Storm gemerkt. ‘We zijn natuurlijk direct met de betreffende personen in gesprek gegaan. Maar je kunt niet zomaar iemand op staande voet ontslaan, je hebt ook te maken met het arbeidsrecht. We kregen logischerwijze niet alle informatie van justitie en er was nog geen sprake van een veroordeling. Je wilt natuurlijk afscheid nemen van zulke medewerkers, maar als ze niet meewerken of alles ontkennen, kan dat alleen door middel van een vaststellingsovereenkomst.’

Werknemers die direct invloed hebben op de planning en de behandeling van containers, zijn tegenwoordig een aantrekkelijke prooi voor smokkelaars. Vooral mensen die in staat zijn tot het verduisteren van containerreferentiecodes (of pincodes) zijn gewild, zo bleek onlangs uit een rapport van Interpol. De Europese politieorganisatie adviseert de logistieke sector niet alleen de toegang tot de database te beperken, maar ook goed te monitoren wie er allemaal data opvraagt. ‘Omkoopbedragen lopen op tot honderdduizenden euro’s’, heeft Interpol onderzocht. En deze corrupte werknemers lopen grote risico’s. Zodra ze niet meer naar wens van de criminele groeperingen meewerken, worden ze slachtoffer van geweld, afpersing en zelfs moord.

En niet uitsluitend mensen met genoemde functies worden benaderd, heeft Storm gemerkt. ‘Ze proberen echt door de hele organisatie heen mensen te rekruteren. Het is ook niet echt één type medewerker die er gevoelig voor is. Je ziet ook dat criminele netwerken steeds slimmer worden. Zodra de deepsea-terminals er korter op zitten, verleggen ze hun aandacht naar ons. Zodra wij dat in de gaten krijgen, wijken ze weer verder uit naar het achterland. Maar goed, wij zijn er in ieder geval voor verantwoordelijk dat we er bij RST alles aan doen om dit te voorkomen. Ook om ons personeel te beschermen uiteraard.’

Ongeluk

Een afschrikwekkend voorbeeld van het feit dat personeelsleden behoorlijk in gevaar kunnen komen door malafide collega’s, kwam onlangs ter sprake bij een rechtszitting in Breda. Een verdachte werkte bij een fruitimporteur in Moerdijk. Op de dag dat de drugs binnen zouden komen en hij een specifieke pallet klaar zou zetten, was het ongewenst dat een leidinggevende van het Moerdijkse bedrijf roet in het eten zou kunnen gooien. Die dag raakte de leidinggevende gewond bij een ongeluk op de A59. Volgens de politie een bewuste actie van de criminele groepering om ervoor te zorgen dat de man niet op tijd op zijn werk zou komen. Frappant is dat het slachtoffer twee weken na het ongeval opnieuw bijna van de weg werd gereden. Vrijwel op dezelfde plek.

Terminalbedrijven nemen tegenwoordig talloze maatregelen om drugssmokkel door medewerkers tegen te gaan. Camerabewaking, verplichte fouillering als mensen het bedrijf willen verlaten, vastleggen wie wanneer in welke systemen kijkt, controles met drugshonden bij de personeelskluisjes, noem maar op. Storm: ‘Overigens wel altijd in overleg met de ondernemingsraad. Al zijn dat soms wel lastige gesprekken, want je hebt ook te maken met privacy. Maar als iemand weigert om medewerking te verlenen bij zo’n controle, is dat natuurlijk wel een belangrijk signaal.’

Als werkgever kun je het beste vooraf al bepalen wat mensen kunnen opzoeken in je systemen en wat er nodig is voor de werkzaamheden van die dag, adviseert Margot Verhoeven, advocaat arbeidsrecht bij Blue Legal. Zo mogen medewerkers van ziekenhuizen ook niet zomaar patiëntendossiers opzoeken als dat niet direct nodig is voor hun werk. ‘Dat moet je vooraf sturen met beleid, zodat je als werkgever maatregelen kunt nemen als iemand in bedrijfsinformatie zit waar hij niets mee te maken heeft.’

Zolang iemand echter binnen zijn bevoegdheden blijft en het gaat om een onderbuikgevoel van de werkgever, is het een lastige kwestie, zegt Verhoeven. ‘Dan heb je als werkgever de plicht om eigenlijk eerst dat vertrouwen te herstellen, bijvoorbeeld via mediation. Maar in de praktijk werkt dat natuurlijk niet, dus je wilt erop sturen dat je consequenties kunt verbinden aan bepaald gedrag. Als je van tevoren hierover duidelijke richtlijnen hebt opgesteld met eventuele sancties, helpt dat. Zeker als de politie je belt om je te waarschuwen voor een werknemer en je al ongewenste acties kunt aantonen. Tot ontslag overgaan is vaak een te grote stap, maar je kunt iemand ook eerst ergens anders in de organisatie plaatsen of zijn toegang intrekken. Dat moet dan wel enigszins om passend werk gaan qua opleidingsniveau en salaris, maar je kunt hierin de grenzen opzoeken. Het zet sowieso de arbeidsverhoudingen op scherp. Je kunt het traject dat je moet doorlopen verkorten door op voorhand al het proces te beschrijven, want dan pak je bestaand beleid erbij, en als het aantoonbare en verwijtbare gedrag van een werknemer tot schade heeft geleid, bijvoorbeeld doordat een terminal een tijdje stil heeft gelegen, kun je iemand ook achteraf civielrechtelijk aanpakken.’

Haven-VOG

Om werkgevers wat meer antwoord te geven op de vraag wie er bij hen solliciteert, loopt er een proef in de Rotterdamse haven om de mensen om een soort ‘haven-VOG’ te vragen (VOG=Verklaring Omtrent Gedrag). ‘Private partijen, zoals de logistieke sector, zijn niet verantwoordelijk voor repressie om drugssmokkel tegen te gaan. Opsporen van criminelen is een overheidstaak. Maar we hebben wel een belangrijke rol te vervullen als het gaat om preventie’, legt Bas Janssen, directeur van Deltalinqs, uit. ‘Daarom zijn we stappen aan het zetten om zowel de screening aan de voorkant als de screening van bestaand personeel te verbeteren. Zo zijn vrijwel alle medewerkers op Schiphol AIVD-gescreend. Daarbij wordt er vrij diep gekeken in de antecedenten, waarbij de omgeving ook een rol kan spelen.’

Een VOG wordt in Nederland uitgegeven door Justis, de screeningsautoriteit van het ministerie van Justitie. Janssen: ‘De reguliere VOG kennen we, maar een specifieke VOG hebben we nog niet in de Rotterdamse haven. Daarom vindt er nu een pilot plaats voor het ontwikkelen van een haven-VOG waarbij we nog dieper kijken naar antecedenten van medewerkers. Het gat tussen de reguliere VOG en de AIVD-screening op Schiphol is ontzettend groot. Bij sommige beroepsgroepen zou zo’n haven-VOG prima kunnen werken, want dit zit er een beetje tussenin.’

De logistieke sector heeft al een waarschuwingsinstrument: het Waarschuwingsregister Logistiek Sector (WLS). Die moet ondernemers helpen om te voorkomen dat personen met een verleden van fraude of criminaliteit bij een ander logistiek bedrijf (waarbij er niet altijd sprake is van een veroordeling door Justitie) ‘ongezien’ het bedrijf binnen kunnen komen.

Janssen: ‘Als je iemand in dienst wilt nemen, kun je het register raadplegen. Je wilt bijvoorbeeld niet iemand in dienst nemen die in een eerder stadium bij een andere containerterminal is ontslagen. Ik moet bekennen dat het register te weinig gebruikers kende. Daarom zijn we bezig met WLS 2.0 om het nieuw leven in te blazen. Verder zetten we in op het beperkt uitgeven van logistieke passen, zoals de CargoCard via Secure Logistics, en worden er weerbaarheidstrainingen gegeven. Zo proberen we op allerlei manieren invulling te geven aan die preventieve kant, zodat de weerbaarheid bij bedrijven en medewerkers vergroot wordt. Ondermijning staat zeker in de top 3 van vraagstukken waarvan werkgevers wakker liggen. De socia­le veiligheid van personeel staat onder druk door die criminaliteit.’

Uithalers

Ook de welbekende ‘uithalers’ veroorzaken forse overlast. ‘De operatie moet stilgelegd worden, je moet wachten tot douane en politie op de terminal zijn. Het is echt een rattenplaag. Daarbij zorgen zij voor een onveilig gevoel bij personeel dat werkzaam is op de terminals.’

Het is volgens Janssen dweilen met de kraan open omdat het gebruik van drugs onder de consument blijft toenemen. ‘Zolang de consumptie enigszins maatschappelijk geaccepteerd blijft en mensen de schouders ophalen over drugsgebruik, is er aanbod en productie. Criminele organisaties hebben er dan altijd belang bij om invloed te hebben op de logistieke ketens.’

‘Zolang mensen de schouders ophalen over drugsgebruik, is er aanbod en productie’

Bedrijven die goederen importeren uit zogenaamde ‘risico-bronlanden’, zoals China (synthetische drugs), Zuid-Amerika (cocaïne) en Spanje (hennep), hebben de aandacht van de politie, zegt woordvoerster Birgit Verhoeven van politie Zeeland-West-Brabant. Die regio bevat diverse logistieke hotspots waar regelmatig sprake is van ondermijning. Ook bedrijven die goederen exporteren naar Scandinavië en het Verenigd Koninkrijk worden regelmatig met drugs­smokkel in verband gebracht. Hoe groot het probleem precies is, kan de politie echter niet vertellen.

‘Cijfers zijn niet direct beschikbaar omdat zaken zoals ondermijning en betrokkenheid van logistiek personeel bij drugssmokkel niet apart vermeld worden in de politiesystemen’, licht Verhoeven toe. ‘Helaas zijn er wel diverse voorbeelden uit de praktijk te benoemen.’

Het politiekorps drukt medewerkers van logistieke bedrijven op het hart om verdachte situaties te melden bij de bedrijfsleiding, de douane of de politie. Om uit te leggen wat verdachte situaties kunnen zijn, heeft de politie een folder gemaakt en zelfs een game ontwikkeld: ‘Operatie Zelos’.

Wapenen

Werd Rotterdam de laatste jaren altijd gezien als belangrijkste haven voor de cocaïne-import, ook Antwerpen krijgt nu steeds vaker te maken met uitwassen veroorzaakt door drugscriminelen. Daarom werken de douanediensten steeds inniger samen, vertelden de hoogste bazen van de diensten onlangs tijdens een sessie op de beurs Multimodaal.

‘Mensen worden gecorrumpeerd, bedreigd en omgekocht. Het is moeilijk om mensen te vinden die in jouw haven willen werken als je daar eigenlijk constant met criminele elementen te maken hebt’, zegt Nanette van Schelven, directeur-generaal van de Nederlandse douane. ‘Daarbij moeten we er tegelijkertijd voor zorgen dat goederen voor het bona­fide bedrijfsleven zo snel mogelijk door die haven komen.’

Kristian Vanderwaeren, administrateur-generaal van de Belgische douane: ‘Die criminelen zoeken zwakke schakels, want het gaat om heel veel geld. De juiste container op een andere plek in de stack zetten omdat daar minder gecontroleerd wordt, kan zo vijftigduizend euro opleveren. Soms zijn het familiebanden die gebruikt worden om mensen onder druk te zetten. Je hebt als bedrijf, en dat geldt ook voor ons als douane, de plicht om je mensen hiertegen te wapenen. Want als criminelen eenmaal bij je binnen zitten, is het heel moeilijk om ze er weer uit te krijgen.’

Dat angstbeeld werd onlangs nog bevestigd door Aukje de Vries, staatssecretaris douanezaken bij het ministerie van Financiën. ‘We zien de vreselijke gevolgen van drugscriminaliteit in de maatschappij. Niet alleen moorden, maar ook bedrijven die lastig gevallen worden. Betrouwbare bedrijven die te maken krijgen met drugscriminelen die opeens op de stoep staan. Ik vind dat we daar alert op moeten zijn.’