De opmars van megadc’s in het Nederlandse landschap is niet alleen een doorn in het oog voor bezorgde burgers, esthetiek nastrevende landschapsarchitecten en Haagse politici, maar staat ook lijnrecht tegenover Brusselse doelstellingen. Het Planbureau voor de Leefomgeving, een onderzoeks-/adviesorgaan van de Nederlandse Rijksoverheid, wijst er in zijn ‘Monitor Nationale Omgevingsvisie 2022’ op dat de Europese Commissie in haar ‘Roadmap to a resource efficient Europe’ de doelstelling heeft opgenomen om de verstedelijking een halt toe te roepen, omdat ‘de toenemende verharding van de grond in Europa in toenemende mate wordt gezien als een milieuprobleem dat als zodanig aangepakt moet worden’. En net als met het beruchte stikstofprobleem is Nederland ook op dit gebied het slechtste jongetje van de klas, constateert het Planbureau: ‘Opgeteld nam de verstening (voor wonen, werken, infrastructuur) in de periode 2000-2018 van alle EU-landen hier het sterkst toe.’ Per dag kwam er in de periode 8,5 hectare aan ‘stenen’ bij.

Noord-Brabant

De grootste bijdrage aan die ‘verstening’ werd geleverd door de bedrijventerreinen, aldus het Planbureau. Tussen 2010 en 2022 nam het ruimtebeslag van logistiek vastgoed in Nederland met 86% toe, waarmee de teller voor de provincie Noord-Brabant anno 2022 inmiddels op 13,4 miljoen vierkante meter logistieke gebouwen staat, op flinke afstand gevolgd door Zuid-Holland (8,4 miljoen), Limburg (6,7 miljoen), Noord-Holland (5,8 miljoen) en Gelderland (5,3 miljoen). Grootste stijger was Limburg, met een toename van 132% in genoemde periode, gevolgd door Noord-Brabant en Zuid-Holland met beide 93% groei.

Een ander adviesorgaan, het Collega van Rijksadviseurs, toonde zich drie jaar geleden al bezorgd over XXL-dc’s die ‘als enorme raamloze dozen in het landschap worden neergezet’. ‘Op sommige plekken verstedelijkt het landschap in hoog tempo, waardoor je steeds minder landschap overhoudt en het voor stadsbewoners steeds verder reizen is voor ze zich in het buitengebied bevinden’, waarschuwde het College.

Minister Hugo de Jonge stuurde afgelopen juli twee beleidsprogramma’s naar de Tweede Kamer die ten doel hebben dat ‘het Rijk de nationale regie op de ruimtelijke ordening herneemt’. De programma’s ‘Mooi Nederland’ en ‘NOVEX’; dat laatste staat voor ‘Nationale Omgevingsvisie Extra’. Nederland staat volgens De Jonge ‘aan de vooravond van een grote verbouwing’: ‘op een klein oppervlak moet veel gebeuren; dat vergt keuzes, slimme combinaties en innovaties’. Dat de nationale overheid daarbij nadrukkelijk de regierol op zich wil nemen, betekent dat Den Haag enigszins terugkeert op zijn schreden die in 2008 werden gezet. In 2008 zag de Wet ruimtelijke ordening het levenslicht, een wet die onder het motto ‘decentraal wat kan, centraal wat moet’ de verantwoordelijkheid voor bestemmingsplannen neerlegde bij gemeenten en provincies.

In de provincies Noord-Brabant, Zuid-Holland, Noord-Holland, Gelderland, Drenthe, Overijssel en Utrecht zijn al plannen beraamd om de bouw van nieuwe dc’s en de aanleg van nieuwe bedrijventerreinen te beperken, maar het risico van die provinciale initiatieven is, dat bedrijven hun XXL-loodsen dan maar verhuizen naar provincies die nog geen barricaden hebben opgeworpen. Vandaar dat de Tweede Kamer in een eerdere ‘verdozingsmotie’, begin dit jaar, minister De Jonge opriep om ‘de regie op te pakken’ in de strijd tegen megadc’s, om zo de ontwikkelingen in het hele land op elkaar af te kunnen stemmen. De minister beloofde zonder aarzelen om die regierol op zich te nemen, in de wetenschap dat hij in het kader van NOVEX daar toch al mee bezig was.

Mengen en stapelen

Ook de nieuwe motie van deze maand zal door de minister vooral worden opgevat als een aanmoediging om door te gaan op het pad dat hij reeds aan het bewandelen is. De Jonge heeft aangegeven dat hij dc’s graag beter wil inpassen in het Nederlandse landschap, maar dat hij nou niet meteen van plan is om logistieke plannen helemaal te torpederen. De ‘keuzes, slimme combinaties en innovaties’ die volgens de minister nodig zijn bij de grote Nederlandse verbouwing, laten de mogelijkheid open om gewoon ‘ja’ te blijven zeggen tegen grote bedrijven die in Nederland dc’s te vestigen, zolang dat maar ‘slim’ en ‘innovatief’ gebeurt.

In die richting werd ook duidelijk gedacht in ‘Logistiek: naar een kernwaarde in regionale ontwikkeling’, een onderzoekend ‘paper’ van adviesbureau Stec Groep en ingenieursbureau Denc. Volgens de bureau’s liggen er volop mogelijkheden om grote dc’s acceptabeler te maken door ze in te bedden in beplanting en door ze te mengen ofwel te stapelen met andere functies, zoals wonen, recreatie en landbouw. Zelfs milieuorganisatie Natuur & Milieu bleek dit jaar in haar rapport ‘Duurzame distributiecentra, de win-win-combinatie van zonnestroom en elektrisch laden op distributiecentra’ best te porren voor megadc’s, zolang die dc’s maar gecombineerd worden met functies die klimaatvriendelijk vervoer ten goede komen. Overigens werd het Natuur & Milieu-rapport gesponsord door FedEx. Verder wordt een betere benutting van bestaande bedrijventerreinen gezien als middel om nieuwe dc’s te blijven faciliteren.

Een ‘duurzame integrale inpassing van logistiek en industrieel vastgoed in de ruimtelijke ordening van ons land’ is ook de boodschap waarmee een nieuwe lobbyorganisatie, de afgelopen maand opgerichte Dutch Industrial & Logistics Association (Dilas), probeert om het maatschappelijke sentiment weer gunstiger te stemmen als het om grote dc’s gaat. De initiatiefnemers, voormannen van vastgoedbedrijven als Prologis en Intospace, zeggen te ‘merken dat bij overheden nog veel kennis ontbreekt over hoe productie- en logistieke ketens daadwerkelijk functioneren’, een duidelijke sneer naar de kritische Kamerleden. Dilas hoopt te bewerkstelligen dat er een ‘betere afstemming tussen de sector en de politiek’ komt.

Natuurinclusief

In de praktijk worden hier en daar al nieuwerwetse dc’s ontwikkeld, zoals het dit jaar opgeleverde Virgo Aalsmeer, gepresenteerd als een ‘natuurinclusief distributiecentrum met daktuin’. Al met al vormt zich zo een breed front van bedrijfsleven en overheid dat geen streep door megadc’s wil zetten, maar manieren zoekt om de komst ervan mogelijk te blijven maken. Een ‘bouwstop voor nieuwe, ruimteverslindende distributiecentra’ waarvoor CDA-Kamerlid Jaco Geurts vorige maand in een commissievergadering over Ruimtelijke Ordening pleitte, is voor zijn partijgenoot De Jonge een brug te ver.

Ook de in de CDA-motie gedane oproep aan de minister om nog dit jaar een update te geven over de voortgang van de anti-verdozings-operatie, zullen De Jonge vermoedelijk niet meteen zenuwachtig maken en hem nopen zijn agenda overhoop te halen. Zijn ‘NOVEX’-programma is al voorzien van een tijdpad: deze maand komt De Jonge met een ‘startpakket’ voor elke provincie, op basis waarvan de provincies zelf een ‘ruimtelijke puzzel’ moeten leggen, een opdracht waarvoor ze tot volgend jaar zomer de tijd krijgen. Volgend jaar oktober bepaalt de landelijke overheid vervolgens in samenspraak met de provincies het ‘ruimtelijke arrangement’ waaraan elke provincie zich dan moet gaan houden. En in het project ‘Mooi Nederland’, waarbij specifiek de ‘verrommeling’ van het landschap door grootschalige bedrijfsvestigingen een belangrijk aandachtspunt is, staat volgend jaar onder meer het ‘doorzetten van de dialoog’ op het programma en wordt dan ook verder gewerkt aan toekomstscenario’s voor de opvallend ruim genomen periode ‘2030 tot 2130’.